HER AÇIDAN KAYSERi

Kayseri Yerel Ağız Özellikleri

Kayseri ağzında belli başlı ünlü değişimleri şöyledir:

 

1. a→ e  vursane (vursana),  a→ u  hurmuyu (hurmayı),  e→ a  sinama (sinema),  e→ i  yidiği (yediği),  ı→ i  çinilesin (çınlasın),  i→ e hecap (hicap),  i→ ı nışan (nişan),   i→ u  merduvan (merdiven),  ö→ o  koşe (köşe),  u→ o  osandım  (usandım),  ü→ ö  böyük  (büyük)

2. Orta hecedeki vurgusuz  a  sesi genellikle düşer: orda, burdan. Aynı durum  e  ve  i  sesleri için de  geçerlidir. Nirden (nereden),  iyce (iyice)

3. Kimi sözcüklerde benzeşme etkisiyle düzleşme görülür: çıbıh (çubuk),  pambıh (pamuk)

4. Yabancı kökenli sözcüklerde ses türemeleri çoktur: irezil (rezil),  ilâzım (lâzım),  İrecep (Recep)

5. İki heceli sözcüklerde, ilk hece ünsüzle bitip, ikinci hece de ünsüzle başlarsa araya bir ünlü eklenir: mesārif  (masraf)

6. Sözcük  sonundaki “ken” eki, “kene” olarak söylenir: giderkene (giderken), goşarkene (koşarken)

7. Sözcük başında ünlü düşmesi olmaz. Ortadaki vurgusuz hece ünlüsü düşer. Yımşah (yumuşak),  orda (orada)

8. Bazı durumlarda yan yana gelen iki ünlü birleşir. Bu, takma adlarda ve birleşik yer adlarında görülür: gocöküz (koca öküz), Hacamet (Hacı Ahmet)

9. İki ünlü arasındaki ünsüzün düşmesiyle, yan yana gelen iki ünlü uzundur: ỗ l (oğul),  bỗn  (bugün)

 

Yerel ağızdaki ünsüz değişimleri de şöyledir:

1. b→ p: pıçah (bıçak),  pahla (bakla),  pahır (bakır)

2. ç→ c: gülünc (gülünç),  cızgı (çizgi)

3. ç→ ş: işmiş (içmiş),  geşmiş (geçmiş)

4. h→ y: şeyit (şehit),  sāyip (sahip)

5. k→ h: ayah (ayak),  yoh (yok),  çocuh (çocuk)

6. k→ g: gan (kan),  gız (kız),  guş (kuş),  garış (karış)

7. k→ ğ: yoğmuş (yokmuş)

8. l→  n: gunneri (günleri),  gelinner (gelinler)

9. m→ n: şinci (şimdi),  gonşu (komşu)

10. p→ b: barnak (parmak),  çabıt (çaput),  bişirmek (pişirmek)

11. r→ l: talla (tarla)

12. t→ d: depe (tepe),  duz (tuz),  davşan (tavşan),  dilki (tilki)

13. z→ s: zabah (sabah)

 

Ünsüz ikizleşmesi çoktur:

​

accık veya acıcık (azıcık),  güccük (küçük),  eşşek (eşek)

Ünsüzlerde yer değiştirmeler de görülür:

1. pl→ lb: cılbah (çıplak)

2. pr→ rp: kiprik (kirpik)

3. cr→ rc: tercübe (tecrübe)

4. hr→ rh: zürha (Zühre)

5. lv→ vl: hevla  (helva)

6. rh→ hr: pehriz (perhiz)

7. kr→ rk: fırka (fıkra)

8. ry→ yr: Meyrem (Meryem)

​

Ünsüz benzeşmeleri:

​

inne (iğne),  ossun (olsun),  yapmıssın (yapmışsın)  örneklerinde olduğu gibi ünsüz benzeşmeleri görülür.

 

Ünsüz aykırılaşmaları çokçadır:

 

çıhdık (çıktık),  şapga (şapka),  gapdım (kaptım),  keşvitmek   (keşfetmek)